معاونت غذا و دارو

تاریخ انقضاء دارو بهترین زمان مصرف آن را مشخص می‌کند و لازم به ذکر است که داروها با فرا رسیدن تاریخ انقضاء دیگر نباید مصرف شوند. در صورت مصرف داروهای تاریخ گذشته ممکن است اثربخشی مورد نیاز از دارو مشاهده نگردد و بیمار مجبور شود اقدامات درمانی غیر ضروری انجام دهد. داروهای تاریخ گذشته همیشه بی‌اثر نیستند، بلکه به مرور زمان به‌دلیل بروز تغییرات در دارو، ممکن است مواد شیمیایی سمی ایجاد شود که می‌تواند فرد مصرف‌کننده داروی تاریخ گذشته را با خطر مسمومیت مواجه کند. در نتیجه ضروری است قبل از مصرف دارو، به تاریخ انقضای درج شده روی بسته بندی آن توجه شود.

داروها باید طبق شرایط مندرج روی بسته‌بندی دارویی نگه داری شوند. در صورتی که داروها در دمای بالاتر از آنچه که توصیه شده و در معرض نور و رطوبت نگه داری شوند، ممکن است بسیار زودتر از فرا رسیدن تاریخ انقضا، غیر قابل مصرف شوند.

توصیه‌های لازم در نگه داری انواع مختلف اشکال دارویی

• قرص و کپسول : توصیه می‌شود بخشی که تاریخ انقضای دارو روی بلیستر قرص و کپسول حک شده است، با قیچی بریده نشود تا بتوانید از تاریخ انقضا قرص و یا کپسول موجود در بسته بندی تا تمام شدن بسته مطلع باشید. بهتر است مصرف قرص یا کپسول را از یک سمت بلیستر که تاریخ انقضا در آن درج نشده شروع کنید تا در صورت نیاز به بریدن بلیستر با قیچی، تاریخ انقضای آن حذف نشود. انواع خوراکی قرص‌ها و کپسول‌ها، به دلیل پایین بودن دما و رطوبت بالاتر یخچال نسبت به محیط بیرون، در صورت گذاشتن در یخچال زودتر فاسد می‌شوند. قرص‌های واژینال در صورت رعایت شرایط نگه داری و استفاده از اپلیکاتور یکبار مصرف تا آخر تاریخ انقضا قابل مصرف می‌باشند.
• قطره، کرم و ژل چشمی : این اشکال دارویی پس از باز شدن درب تا یک ماه قابل مصرف بوده و بعد از این مدت باید دور ریخته شوند.
• قطره گوش و بینی: در صورت محکم بودن درب ظرف بعد از مصرف و در صورت عدم یخ‌زدگی و عدم تغییر رنگ، حداکثر تا پایان تاریخ انقضا قابل استفاده می‌باشد؛ هر چند باید در نظر داشت که با مصرف تدریجی احتمال تغلیظ دارو وجود دارد.
• قطره‌های خوراکی: بعد از باز کردن درب قطره خوراکی، حداکثر تا یک ماه قابل نگه داری می‌باشد. فقط در مورد قطره نیستاتین بعد از شروع مصرف تا یک هفته در یخچال قابلیت نگه داری دارد.
• شربت و سوسپانسیون: برخی سوسپانسیون‌ها آماده مصرف می‌باشند و برخی با افزودن آب جوشیده سرد شده آماده مصرف می‌شوند. بیشتر سوسپانسیون‌ها در دمای اتاق تا هفت روز و در یخچال تا چهارده روز قابل نگه داری هستند. به غیر از سوسپانسیون کوآموکسی کلاو که به دمای بالا بسیار حساس است و به محض آماده سازی، باید به یخچال منتقل شود که در این صورت تا هفت روز در یخچال قابل نگه داری است. توجه شود که اگر سوسپانسیون کوآموکسی کلاو از رنگ کرم روشن تغییر رنگ داد و تیره‌تر شد، قابل مصرف نمی‌باشد.

دقت شود سوسپانسیون‌ها دو فاز دارند که با تکان دادن شیشه دارویی، فاز جامد آن در فاز مایع پخش و یکنواخت می‌شود. اگر لایه زیرین سوسپانسیون، با تکان دادن معمولی یکنواخت نشد، در اصطلاح کیک ایجاد شده و قابل مصرف نمی‌باشد.

ضمن باز کردن باند محکم درب بطری در انواع محلول‌های خوراکی مایع، در صورت محکم بودن درب آن و عدم تغییر خواصی هم‌چون بو، مزه و رنگ، در مورد شربت تا یک ماه و در مورد الگزیر، تا آخر تاریخ انقضا قابل مصرف می‌باشد. هر چند به جهت تغلیظ دارو در اثر نگه داری طولانی، استفاده آن در کودکان و سالمندان توصیه نمی‌شود.

• اسپری تنفسی و اسپری بینی: در صورت شست و شوی صحیح سیلندر اسپری‌ها، تا پایان تاریخ انقضا قابل استفاده می‌باشند. به دلیل قابل اشتعال بودن پوکه اسپری‌های تنفسی، لازم است از نزدیک کردن آن‌ها به آتش خودداری کرد.
• کرم‌ها و پماد‌ها: این محصولات و  به‌طور کلی فرآورده‌های آرایشی بهداشتی بسته به نوع فرآورده دارای تاریخ انقضایی از 6 ماه تا 24 ماه پس از بازکردن درب ظرف می‌باشند که به صورت یک عدد در کنار تصویر یک قوطی با درب باز شده روی بسته‌بندی فرآورده ترسیم می‌شود. توصیه می‌شود بعد از مدت اعلام شده بر روی بسته‌بندی، لوازم آرایشی را به طریق مناسبی دور بریزید زیرا بسیاری از آن‌ها بعد از این زمان در صورت استفاده ایجاد عوارض می‌نمایند. همچنین از مصرف پمادها و کرم‌هایی که قوام خود را از دست داده‌اند، سفت یا آبکی شده و از بسته‌بندی نشست کرده‌اند، بپرهیزید و آن‌ها را دور بریزید.
• آمپول:  این داروها به عنوان داروی یکبار مصرف بوده و بلافاصله بعد از باز شدن باید استفاده و باقیمانده آن دور ریخته شود.

بعضی از ویال‌ها به اصطلاح یک بار مصرف بوده یعنی مقدار باقی مانده بعد از شروع مصرف دور انداخته می‌شوند، اما بعضی از آن‌ها (مانند ویال‌های انسولین) به صورت چند دوز و چند بار مصرف بوده و گاهی می‌توانند بر حسب نوع دارو تا چهار هفته بعد از شروع مصرف نیز قابل نگه داری باشند. ویال‌های پودری بعد از انحلال با حلال طبق بروشور کارخانه سازنده قابلیت نگه داری دارند.

• محلول‌های حجیم:  محلول‌های حجیم تزریقی بعد از قرار دادن ست سرم بلافاصله باید تزریق شوند. محلول‌های حجیم شست و شو نیز باید بلافاصله بعد از باز کردن برای شستشوی زخم‌ها استفاده شوند، زیرا در غیر این صورت در زخم‌های باز می‌توانند موجب عفونت گردند. از انجماد محلول‌های حجیم باید جلوگیری کرد. نگه داری بسیاری از آن‌ها در دمای اتاق بلامانع می‌باشد.

باید توجه داشت که داروهای تاریخ مصرف گذشته باید به طریق مناسبی امحا شوند. شما می توانید با مراجعه به لینک (لینک مطلب آموزشی امحا داروها در سایت معاونت غذا و دارو-پیوست 1) در خصوص نحوه صحیح امحا داروها اطلاعات لازم را کسب نمایید.

"با افزایش آگاهی در مورد داروها در حفظ سلامتی خود و اطرافیانمان پیش قدم باشیم"

"دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت، معاونت غذا و دارو البرز"